Shacabka ku nool xaafadda Waaberi ee magaalada Garowe, ayaa soo dhoweeyay waddo laami ah oo casri ah oo dowladda hoose ee degmada Garowe ay ka dhisayso xaafaddaas.

Waxay shacabku sheegeen inay xaafadda Waaberi oo kamid ah xaafaddaha ugu waawayn caasimadda ay baahi weyn u qabtay waddadan laamiga ah oo hadda meel wanaagsan maraysa.

Dowladda hoose ee Garowe oo ka faa’idaysanaysa maalgalinta mashaariicda World Bank waxay dadaal xooggan ku bixisay in caasimaddu yeelato waddooyin casri ah oo jiritaankoodu uu qaato muddo boqolaal sano in laga faa’idaysto.

Degmadu waxay sidoo kale waddaa in dib loo dayactiro loona casriyayeeyo waddooyinka horey loo dhisay ee uu maalgaliyay mashruuca JPLG, waxaana hadda lagu billaabay jidka soddonka oo la saarayo laami cusub, kii horena waa la qaadayaa.

Shacabka Garowe iyo dowladda hoose ee Garowe ayaa iska kaashaday maalgalinta jidkan.

Guddoomiye ku xigeenka degmada Garowe ahna ku simaha duqa caasimadda, Maxamed Cali Maxamed iyo xoghayaha guud ee dowladda hoose Garowe, Maxamuud Cali Xasan Gurey ayaa maanta kormeeray jidka soddonka oo lagu billaabay dayactir, si loo saaro laami cusub oo lamid ah midka dhawaan uu madaxweynaha Puntland xarriga ka jaray.

Mas’uuliyiinta degmada Garowe ayaa dadweynaha ku wacyi galiyay inay u dulqaataan inta ay shaqada ka socoto jidka soddonka islamarkaana aysan furin meelaha waddada laga xiray, gacanna siiyaan shirkadda dhisaysa.

Xoghayaha dowladda hoose Garowe, Maxamuud Cali Xasan Gurey ayaa sheegay in degmadu go’aansatay in hal laami ah casri ah oo isku cimri ah laga sameeyo jidka soddonka. Wuxuu ugu bishaareeyay dadweynaha ku ganacsada jidkaas inay helidoonaan waddo casri ah oo ay ku ganacsadaan.

Guddoomiye ku xigeenka degmada Garowe, Maxamed Cali Maxamed ayaa sheegay dhaqaalaha lagu dhisay jidkan inuu yahay halkii dollar ee korantada iyo Biyaha ee shacabka la dulsaaray, iyo sidoo kale lacag dhan $150,000, oo ay dowladda hoose ee Garowe ku kabtay qarashka lagu dhisayo jidkan.

Guddoomiye ku xigeenku wuxuu sheegay inay dowladda hoose ku dadaalayso in waddada qeyb qeyb loo xiro, si aanu u saameyn ganacsiyada dadku ku leeyihiin jidka soddonka, wuxuuna dadweynaha u sheegay inay kaalintooda ka qaataan.

Dhismayaasha laamiyada iyo dayactirka kuwa burburay waa ahmiyadda koowaad ee shaqooyinka dowladda hoose ee Garowe. In ka badan 30 laami ayay haatan leedahay magaalada Garowe, kuwaas oo intooda badan ah kuwa casri ah oo la hirgaliyay sannadihii ugu dambeeyay.

‘DOWLADDA FEDERAALKA SOOMAALIYA

WASAARADDA HAWLAHA GUUD, GURIYEYNTA

IYO DIB U DHISKA

MASHRUUCA HORUMARINTA MAGAALOOYINKA

SOOMAALIYA II (P170922)

IYO

MAALGELINTA DHEERAADKA AH EE SURP II (P178887)

SIYAASADDA MAAREYNTA DEEGAANKA IYO BULSHADA (ESMF)

EE

RUKUNKA 4AAD, KA JAWAABISTA XAALADAHA DEG-DEGGA EE MUSIIBOOYINKA (CERC).

HORDHAC

Dowladda Federaalka Soomaaliya (DFS) waxa ay fulinaysa wajiga labaad ee Mashruuca Horumarinta Kaabayaasha Magaalooyinka Soomaaliya (SURP II) iyada oo la adeegsanayo dhaqaale ay bixinayaan Sanduuqa Iskaashiga Caalamiga ah ee Soomaaliya (SMPF) iyo Ururka Caalamiga ah ee Horumarinta (IDA). Mashruuca SURP-II waxa uu ka kooban yihiin afar Rukumood (Components) oo horumarin ah. Rukunka 1aad waxa uu la xiriiraa (Kaabayaasha Dhaqaalaha Magaalada iyo Adeegyada), Rukunka 2aad waxa uu la xiriiraa (Xoojinta Hay’adaha iyo daaraasadaha), Rukunka 3aadna waxa uu  la xiriiraa (Maaraynta Mashruuca), waxaana lagu unkay Unugga Xiriirinta Mashruuca ee Wasaaradda Howlaha Guud (PCU ) iyo Unugyada Fulinta Mashruuca (PIUs) – ee Muqdisho, Garowe, Baydhabo, Kismayo, Beledweyne, iyo Dhuusamareeb, iyo  Rukunka 4aad oo ah, Ka Jawaabista Xaaladaha deg-degga ee Musiibooyinka (CERC).

Iyada oo laga jawaabayo codsi ka yimid Dowladda Federaalka Soomaaliya (DFS) oo ku aadanaa in laga qeyb qaato gurmadka abaaraha, Rukunka 4aad (CERC) wuxuu maal gelin doona lacag dhan 20 milyan US$, oo wax looga qabanayo saameynta abaaraha.

WAXQABADYADA CERC EE LA SOO JEEDIYAY

CERC waxay maalgelin doontaa hawlaha wax ka qabashada abaarta ee la ansixiyay ee saddexda magaalo ee Muqdisho, Baydhabo, iyo Garoowe kuwaas oo ay u badan tahay inay helaan barokacyaal badan oo ay abaartu kicisay. Taageero ayaa la siin doonaa hawlo badan oo dhinaca adeegyada aasaasiga ah ee (i) biyaha, nadaafadda, iyo fayadhowrka (WASH), (ii) caafimaadka, iyo (iii) guryeynta, lahanshada dhulka, iyo hantida (HLP) ee barakacayaasha, ujeeddaduna tahay in lagu xoojiyo gurmadka abaaraha.

XULASHADA MAGAALOOYINKA LA BEEGSANAYO

Xulashada magaalooyinka la beegsanayo, goobaha barakacayaasha iyo qoondaynta miisaaniyaddu waxay ku salaysan yihiin dhawr arrimood: (i) barakaca abaarta ee la saadaaliyay inay imanayaan; (ii) Qiimaynta IDPs ee IPC ee Shabakadda Nidaamyada Digniinta Hore ee Macluusha (FEWSNET), taas oo cabbiraysa heerka haqab-beelka cuntada; (iii) Khatarta raritaan – sida lagu cabiray ammaanka goobta IDP-ga iyo soo saarista ogeysiisyada ka saarida ee dhawaanta; (iv) awoodda nuugista magaalada – iyadoo lagu cabbirayo heerka rabitaanka siyaasadeed ee lagu qaabilo barokacayaasha iyo helitaanka goobo la dejiyo barokacayaasha; iyo (v) isu dheelli tirka guud ee wax-ka-qabashada Abaaraha ee Bangiga Adduunka ee ku wajahan degaannada kala duwan ee Soomaaliya.

HANAANKA GUUD EE FULINTA CERC

Hawlaha CERC waxay noqon doonaan kuwo ay dawladu hogaaminayso, oo ku dhex milman fulinta SURP-II, iyadoo sidoo kalena ay bulshadu qeyb ka tahey. Xafiiska isku xirka Mashruuca  ee SURP-II (PCU), oo ka tirsan Wasaaradda Hawlaha Guud, Dib-u-dhiska iyo Guriyeynta (MoPW) ee heer federaal, ayaa leh mas’uuliyadda guud ee kormeerka iyo dabagalka dhammaan hawlaha CERC, oo ay ku jiraan maareynta khatarta deegaanka iyo bulshadda. Xafiisyadda Fulinta masharuuca PIU-yada ee ka dhisan Muqdishu Baydhabo iyo Garoowe waxay taageeri doonaan kormeerka iyo la socodka maalinlaha ah ee hawlaha CERC, oo ay ku jiraan u hoggaansanaanta CERC ESMF iyo qorshayaasha deegaanka iyo bulshadda ee goobaha-gaarka ah oo laga fulinayo mashruuca. 

Maalgelinta waxa ka faa’iidaysan doona barokacayaasha iyo dadka ku soo noqday waddanka, iyo sidoo kale bulshooyinka martida loo yahay. Hawlaha CERC waxay ku dhammaan doonaan 12-18 bilood. Dawlad goboleedka Puntland oo kaashanaysa dawladda hoose ee Garoowe, ayaa bixisay  dhul barakacayaasha la dejiyo, dhulkaas wuxuu ku yaala Carmaale (sidoo kale loo yaqaana, Kheyrsexay), taasoo magaalada u jirta 6 kiiloomitir. Hadda ma jiraan wax adeegyo ah oo laga bixiyo goobta. Dowlad Goboleedka Koonfur Galbeed oo kaashanaysa dowladda hoose ee Baydhabo ayaa bixisay dhul la dajinayo dadka barakacayaasha ah oo lagu magacaabo goobta Barwaaqo iyo dhul dheerad ah oo dhanka waqooyi kaga beegan magaalada Baydhabo. Wejiga xiga ee Barwaaqo ayaa la soo jeediyay in la horumariyo dhul uu dhulkani ka yara durugsan yahay magaalada. In kastoa goobtan laga helo adegyo kala duwan, haddana in la kordhiyo helitaanka biyaha waa lama huraan.  Maamulka Gobolka Banaadir iyo Dowladda Hoose ee Muqdisho ma aysan awoodin in ay bixiso dhul ballaaran oo la dejiyo barakacayaasha. Sidaa awgeed, barokacayaasha waxaa la dejin dhul gaar loo leeyahay oo ku yaala degmooyinka Dayniile iyo Kaxda.

Dhaqangelinta hawlaha waxaa hogaaminaya Hay’adda Socdaalka Adduunka (IOM) oo kaashanaysa hay’adaha ay wada shaqaynta leeyihiin ee Daladda Danwadaag, oo ka kooban Norwegian Refugee Council (NRC), Concern Worldwide (CWW) iyo Gargaar Relief and Development Organization (GREDO).

KA-QAYBGALKA DANEEYAYAASHA IYO SHAACINTA MACLUUMAADKA

Qaab-dhismeedka Ka-qaybgalka Daneeyayaasha (SEF) ee SURP II (la cusboonaysiiyay Abriil 2022) waa mid lagu dabaqi karo hawlaha CERC. Qaybtani waxa ay soo koobaysaa hawlaha ka qaybgalka daneeyayaasha ee u gaarka ah hawlaha CERC. Aqoonsiga daneeyayaasha- Sida ku cad SURP II SEF, daneeyayaasha muhiimka ah ee hawlaha CERC waxaa ka mid ah kuwan soo socda:

Dadka uu mashruuca saameyneyo: Barakacayaasha ka faa’iidaysanaya WASH, HLP, iyo adeegyada caafimaadka HLP; Xubnaha kale ee bulshada (IDPs ama kuwa aan Barakacayaasha ahayn) kuwaas oo la kulmi doona khataraha la xariira arima deegaanka iyo bulshada ee ay keeni karaan hawlaha CERC.

Dadka kale oo mashruuca danaynaya: Hogamiyayaasha/culimaa’udiinka, culumaa’udiinka, mulkiilayaasha dhulka, dowladaha hoose ee Garoowe iyo Baydhabo, BRA/Muqdisho, wasaaradaha federaalka iyo kuwa dowlad goboleedyada, hay’adaha fulinta mashaariicda (IOM, NRC, CWW, Gredo), deeq-bixiyeyaal kale oo UN/labada dhinac ah , NGO-yada caalamiga ah iyo kuwa qaranka, ganacsiga gaarka loo leeyahay ( biyaha iyo tamarta korontada), qandaraasleyda (sida shirkadaha dhismaha) iyo bixiyeyaasha adeegga ( xirfadlayaasha daryeelka caafimaadka, qareennada iyo qareennada) ee ku hawlan hawlaha CERC.

Dadka danyarta ah: Barakacayaasha guud ahaan, gaar ahaana kuwa naafada ah, guryaha ay haweenku madax ka yihiin, dumarka laga dhintay, dadka da’da ah, agoonta, dadka aan waxba akhriyin, qabiilooyinka laga tirada badan yahay, dadka la nool jirro aad u daran.

Iyadoo hawlaha CERC lagu nashqadeeyay xaaladaha degdegga ah, la tashiyada loo go’aamiyay daneeyayaasha CERC ayaa la samayn doonaa isla marka CERC-da la ogolaado.

HABRAACA MAAMULKA SHAQADA

Habka Maareynta Shaqada (LMP) ee SURP II (la cusbooneysiiyay Abriil 2022) ayaa lagu dabaqi karaa hawlaha CERC. Qaybtani waxa ay soo koobaysaa shuruudaha shaqada ee muhiimka ah ee LMP, iyada oo muujinaysa yaraynta khatarta shaqada ee muhiimka ah iyo machadyada mas’uulka ah ee khuseeya hawlaha CERC.

SHAQAALAHA CERC FULINAYA

Shaqaalaha tooska ah. Unugga  Hirgelinta Mashruuca (PIU), Unugga  Isku-dubbaridka Mashruuca (PCU), iyo La-taliyayaaal ka kooban Injineerinka iyo Kormeerka sida, kuwaa oo ahaan doona “shaqaale toos ah”: Shaqaale xirfad leh iyo kuwo aan xirfad lahayn (tusaale, ku hawlan shirkadaha dhismaha), ‘shaqaale sahayda aasaasiga ah’ (tusaale, ku hawlan bixinta qalabka dhismaha) iyo shaqaalaha rayidka ah ee dawladda (sida federaalka, gobolka iyo degmada, oo ay ku jiraan saraakiisha booliiska). Shaqaalaha mashruuca ee muhiimka ah ee hoos yimaada hawlaha CERC waxaa ka mid ah kuwan soo socda.

Shaqaalaha qandaraaska haysta: (i) shaqaalaha joogtada ah iyo kuwa barnaamijka ee IOM iyo dalladeeda IPs (NRC, CWW iyo GREDO), kuwaas oo si buuxda ama qayb ahaan u taageeri doona hawlaha CERC; (ii) shaqaalaha ay ku hawlan yihiin qandaraaslayaashooda iyo adeeg bixiyayaasha (tusaale, shirkadaha dhismaha ee shaqooyinka madaniga ah, xirfadlayaasha daryeelka caafimaadka, qareenada iyo qareenada si ay u taageeraan HLP); iyo (iii) Xubnaha bulshada IDP, kuwaas oo ay ka hawlgeli doonto IOM iyo IP-yada qaarkood si ay u taageeraan hawlaha CERC ee khuseeya barnaamijka ‘cash for work’ (kaas oo la siin doono qiyaastii US$20 maalintii).

Shaqaalaha bulshada: Xubnaha bulshada gudaha ku barokacay waxay taageeri doonaan qoysaska kale ee IDP kuwaas oo ka heli doona qalabka dhismaha iyo kharashka shaqada (US$ 300) IOM si loo sameeyo hoy ku meel gaar ah oo leh ‘hab hoyga ku meel gaadhka ah ee mulkiilaha uu wado’.

Shaqaalaha saadka aasaasiga ah: Shaqaale ay ku hawlan yihiin alaab-qeybiyeyaal aasaasiga ah kuwaas oo siiya alaabo iyo agabka lagama maarmaanka u ah hawlaha CERC si joogto ah (tusaale, qalabka dhismaha, qalabka dhismaha hoyga, agabka WASH, sahayda caafimaadka).

SIYAASADAHA IYO QAABABKA WAX LOOGU QABANAYO KHATARAHA SHAQADA EE MASHRUUCA

Caafimaadka iyo badqabka shaqada (OHS)

Iyada oo la raacayo qodobbada khuseeya  Xeerka Shaqada Qaranka ee Soomaliya (Qod. 101-104), iyo halbeegga ESS2 ee Xaaladaha Shaqada iyo Shaqaalaha ( oo ay kujiraan Tilmaamaha Bangiga Addunka ee Deegaanka, Cafimaadka iyo Badqabka Guud (EHSGs), lana waafaqayo Qorshaha Maareynta Deegaanka iyo Bulshada (ESMP) iyo heerarka dukumentiyada iibka ee Bangiga Adduunka. qandaraasluhu waa inuu u maareeyo dhammaan goobaha mashruuca qaab si heersare ah loogu ilaalin karo shaqaalaha iyo bulshada khataraha caafimaad iyo kuwa amni ee suurtagalka ah inay ka dhashaan shaqada. Qodobbada muhiimka ah ee qorshaha maamulka caafimaadka iyo badqabka shaqada (OHS) waxaa kamid ah (a) aqoonsiga khataraha ku imaan kara shaqaalaha; (b) siinta talooyin iyo soo-jeedinno ay kaga hortagi karaan halista (c) tababaridda shaqaalaha iyo sidoo kale ilaalinta diiwaannada tababarka; (d) qoridda iyo ka warbixinta shilalka iyo dhibaatooyinka ay shaqaalahu kala kulmaan shaqada; (e) u diyaargarowga xaaladaha degdega ah; iyo (f) in magdhow laga bixiyo dhaawacyada shaqada iyo dhimashada. Qandaraasluhu waa in uu si firfircoon ula shaqeeyaa oo uu kala tashadaa shaqaalaha mashruuca sidii kor loogu qaadi lahaa fahamka, iyo hababka dhaqangelinta shuruudaha caafimaadka iyo badqaba shaqada (OHS), sidoo kale waa inuu shaqaalaha mashruuca siiyaa xogta, tababarrada iyo qalabka ilaalinta ku filan si ay isaga difaacaan khataraha ka dhalan ka dhalan kara hawlaha shaqada ee mashruuca iyaga oo aan lagu dallaceyn wax kharashaad ah. Qandaraasluhu waa inuu sidoo kale hirgeliyaa tillaabooyinka lagama maarmaanka ah si loo xakameeyo faafitaanka cudurka COVID-19 inta la joogo goobta shaqada iyadoo la raacayo tilmaamaha Bangiga Adduunka (sida, hubinta heerkulka maalinlaha ah, kala-fogaanshaha bulshada, jeermis-dilka joogtada ah ee meelaha iyo agabka la wadaago, iyo in kulamada iyo shirarka lagu qabto meel furan oo waasac ah. Shaqaalaha mashruuca ee aan u hoggaansamin xaaladahan lagu ilaalinayo badqabkooda waa inay shaqada kusoo laabanin ilaa laga qaado tallaabooyin ganaax ah si loo saxo xaaladda. Shaqaalaha mashruuca lagama aargoosan karo lagumana qaadi karo tallaabooyin taban iyada oo asaas loogu dhigayo ka warbixin ay gudbiyeen ama ka fogaansho ay sameeyeen.

Shaqaaleynta Caruurta

Da’da ugu yar ee shaqaalaha mashruuca ee u qalma nooc kasta oo kamid ah shaqooyinka hoos yimaada mashruuca waa 18 sano jir. Hawlgelinta shaqaalaha mashruuca ee da’doodu u dhaxayso 15 iyo 18 sano jir (gaar ahaan, kuwa nugul sida agoonta) waxaa loo ogolyahay kaliya inay ka shaqeeyaan shaqooyina aan khatarta aheyn waliba xad ku eg inta aysan ka mashquulineyn waxbarashadooda (iyadoo ay muhiim tahay in marka hore la sameeyo qiimeyn la xiriirta halista ka imaan karta shaqada ay qabanayaan sidoo kalena si san loo kormeero duruufaha caafimaadka iyo badqabka, saacadaha shaqada iyo dhinac kasta oo kale) si waafaqsan halbeegga ESS2. Si loogu hortago ku lug lahaanshaha shaqaaleynta caruurta da’da yar, dhammaan heshiisyada iyo qanadaraasyada shaqada waa in lagu xusaa qodobbo si cad u sheegaya shuruudaha da’da loogu baahan yahay shaqaalaha iyada oo la caddeeynayo da’da ugu yar; sidoo kale waa in la sheegaa ganaaxyada ka dhalanaya u hoggaansanaan la’aanta. Qandaraasluhu waxaa looga baahan yahay inuu ilaaliyo diiwaanka shaqada ee dhammaan shaqaalaha qandaraaslayaasha ah iyada oo la xaqiijinayo da’da.  Haddii la ogaado shaqaale da’ yar inuu ka sheqeyo mashruuca qandaraaslaha, qandaraasle hoosaadka ama alaab-qeybiyaha aasaasiga ah waxaa looga baahan yahay in si xilkasnimo leh loo joojiyo hawlgelinta shaqaalahaas. Habka mas’uuliyadda tilmaamaya waxaa ka mid noqon kara:

1) In xubin qoyska ka mid ah oo ku qanca da’da la siiyo mashruuc shaqo, beddelka shaqaalaha da’da yar laga ilaaliyo shaqada.

2) Haddii xubin qoyska ka mid ah oo ku qanca xadka da’da aan la heli karin, waxay u baahan tahay loo-shaqeeyaha inuu sii wado bixinta mushaharka shaqaalaha da’da yar isagoon ku mashquulsanayn shaqada muddo lagu heshiiyay.

3) Haddii shaqaaluhu ka weyn yahay 15 jir kana yar yahay 18, ka fiirso u wareejinta shaqaalaha meel kale oo aan khatar ahayn oo aan faragelinayn waxbarashadiisa (iyadoo ku xidhan qiimaynta khatarta hore iyo la socodka joogtada ah).

Murannada shaqada ee ka dhasha shuruudaha iyo qodobbada heshiiska shaqada

Si looga fogaado murannada shaqada, qodobbo iyo shuruudo caddaalad ah ayaa lagu dabaqi doonaa shaqaalaha mashruuca kale yeelan doonaan qaabab loogu talagalay in ay shaqaaluhu (shaqaalaha tooska ah iyo shaqaalaha qandaraaslayaasha ah) ku gudbiyaan cabashooyinka (si markaas si degdeg ah wax loogu qabto cabashooyinkooda goobta shaqada Intaas waxaa dheer, mashruuca wuxuu ixtiraami doona xuquuqda ay shaqaalaha u leeyihiin ururrada shaqaale iyo xoriyada ka-mid-noqoshada ururrada, si waafaqsan Xeerka Shaqada Qaranka.

Takoorka iyo heybsooca dadka nugul/danyarta ah

Shaqaalaysiinta shaqaalaha ee mashruuca waxay ku salaysnaan doontaa mabaadi’da fursadaha shaqo ee loo siman yahay iyo sinnaan kula dhaqanka shaqaalaha, mana jiri doonto takoorid ka jiri doonta dhinac kasta oo hannaanka shaqada ah haddii ay ahaan laheyd dhanka shaqaaleysiinta iyo qoridda, shuruudaha shaqada (oo ay ku jiraan mushaarka iyo gunnooyinka), shaqo ka joojinta iyo helitaanka tababarrada. Si wax looga qabto khatarta takooridda iyo ka-reebista dadka nugul ama danyarta ah (sida haweenka, barakacayaasha iyo dadka naafada ah) fursadaha shaqada, SURP-II iyo (AF) waxay uga baahan yihiin qandaraaslaha inuu shaqaaleysiiyo dadkaasi iyadoo lagu qorayo hawlaha shaqo ee xirfadda badan aan u baahneyn. Qandaraaslaha waxa kaloo laga doonayaa inuu u hoggaansamo Xeerka Shaqada Qaranka ee ku saabsan sinnaanta raga iyo dumarka marka la joogo goobta shaqada, taas oo ay kamid tahay in haweenka la siiyo fasaxa umusha iyo fasaxa naas-nuujinta iyo sidoo kale hirgelinta musqulo iyo goobo nadaafadeed oo ku filan oo ay u kala soocan yihiin  ragga iyo dumarka. Qandaraaslaha waxaa sidoo kale looga baahan yahay inuu suurtageliyo jawi nabdoon oo shaqo si markaa loogu fogaado ka-faa’ideysiga ama dhibaateynta la xiriirta jinsiga ee suurtagalka ah, gaar ahaan xilliga shaqaaleysiinta haweenka xirfadda leh ama kuwa aan laheyn ee loo qaato inay ka shaqeeyaan mashaariicda.

Khataraha Amniga

Iyada oo la tixgalinayo khataraha amni ee waaweyn ee ka jira qaybo kamid ah magaalooyinka laga fulinayo, waxaa lagama maarmaan ah in la qaado tillaabooyin amni oo ku habboon sidoo kalena ku filan in la yareeyo khataraha ku imaan kara shaqaalaha. Tallaabooyinka amniga waxaa ka shaqeynaya ciidamada ammaanka si markaa wax loogu qabto khataraha amni ee dibadda (sida argagixisada iyo kooxaha shuftada ah ee hubeysan), waxaana maamuli doona hay’adaha amniga ee dowladaha hoose ee ay khuseyso. Mashruuca wuxuu wax ka qaban doonaan khataraha amniga ee gudaha ee la xiriira inay ciidamada ammaanka ay ku milmaan shaqaalaha mashruuca iyo guud ahaan bulshada si waafaqsan Qormada Hab-dhaqanka Wanaagsan eeBangiga Adduunka “Qiimaynta iyo Maareynta Khataraha iyo Saamaynta Isticmaalka Ciidammada Amniga”.

KHATARAHA IYO SAAMEYNTA DEEGAANKA IYO BULSHADA EE LA FILAYO

Khataraha deegaanka ee la saadaalinayo waxaa ka mid ah saamaynta caadiga ah ee hawlaha dhismaha (sida, boorka, buuqa jawiga (noise pollution), nabaad guurka carrada, wasakhowga biyaha oogada, kala go’a isku-socodka, xannibaadda kumeelgaarka ah ee dadka lugeynaya, iyo wasakhowga ka imaanaya qashinka dhismaha), iyo sidoo kale qashinka ka imaanaya goobaha shaqaalaha. Khataraha kale ee deegaanka waxaa kamid noqon kara luminta dhirta iyo sidoo kale khataraha caafimaadka iyo badqabka shaqaalaha. Isku imaatinka dad aad u badan, oo ay ku jiraan barakacayaal inta lagu guda jiro fulinta hawlaha CERC ee Muqdisho, Garowe iyo Baydhabo waliba iyada uu jiro cudurka faafa ee COVID-19 ayaa iyadana keeni karta khatarta inuu sii baaho feyriska. Si kastaba ha ahaatee, qaar ka mid ah khataraha iyo  saameynta deegaan iyo bulshada ayaa laga yaabaa inay muhiim tahay oo ay ka mid yihiin:

• Helidda/Mulkinta dhulka iyo barakicinta caadiga ah iyo midda dhaqaale;
• Khataraha suurtagalka ah ee la xiriira xaaladaha shaqada, sida Caafimaadka iyo Badqabka Shaqada (OHS), shaqaaleynta carruurta, murannada shaqada, khataraha amniga iyo sidoo kale tacaddiyada shaqada oo ay ka kamid yihiin dhibaataynta jinsiga, dhiig-miirashada ama ku daneysiga shaqaalaha, iyo noocyada kale ee xadgudubyada sida kuwa ku salaysan jinsiga (GBV);
• Ka qadinta dadka danyarta ah iyo kuwa nugul faa’iidooyinka mashruuca;
• Khatarta suurtagalka ah ee kororka in la kiciyo xiisado bulsheed oo saameyn taban yeesha (sida, khilaafaadka iyo murannada ka dhalanaya dib-u-dejinta ama ku qanacsanaan la’aanta degmooyinka aan loo dooran in laga fuliyo mashruuca yar); iyo
• Khatarta suurtagalka ah ee gudbinta cudurrada faafa, sida safmarka COVID-19

HABKA XALINTA CABASHOOYINKA (GRM)

Habka Sixidda Cabashooyinka (GRM) ee loo isticmaalay SURP ayaa sidoo kale loo isticmaali doonaa SURPII-AF ee Maalgelinta Dheeraadka ah (AF), iyadoo lagu larayo casharradii la bartay sida muhiimadda ay leedahay in la helo dad kala duwan marka la xulayo xubnaha Guddiga Xallinta Cabashooyinka (GRC) iyo hagaajinta helitaanka iyada oo loo marayo waddooyin badan oo la qaadan karo. Faahfaahin dheeraad ah oo ku saabsan Habka Sixidda Cabashooyinka (GRM) waxaa lagu sheegay dukumintiga la cusboonaysiiyay ee Qaab-dhismeedka Deegaanka iyo Bulshada. Hawlaha GRM ee CERC waxay ku dhismi doonaan CFRM ee lagu sameeyay Danwadaag iyo GRM oo loo dhisay SURP-II. Waa inay noqotaa mid ku habboon dhaqan ahaan oo ay si sahal ah u heli karaan dhammaan dhinacyada uu mashruuca saameeyay, iyada oo aan wax kharash ah laga bixin, isla markaana aan la ciqaabin. Ma hor istaagi doonto helitaanka garsoor ama dawooyin maamul. Barakacayaasha iyo bulshooyinka martida loo yahay waa lala socodsiin doonaa habka cabashada ee inta lagu jiro hawlaha ka qaybgalka bulshada. Soo koobida cabashooyinka iyo ficilada diiwaangashan ayaa sidoo kale la soo bandhigay. Wax ka qabashada cabashooyinku waa qarsoodi, ujeedo, xasaasi ah oo ka jawaabaya baahiyaha iyo welwelka ka-faa’iideystayaasha. Habka ayaa sidoo kale ogolaan doona in cabashooyinka qarsoodiga ah la soo bandhigo oo wax laga qabto. Qofka dhibban waxa kale oo uu fursad u haystaa in uu adeegsado nidaamka garsoorka ee rasmiga ah. Shakhsiyaadka soo gudbiya faallooyinkooda ama cabashooyinkooda waxay codsan karaan in magacooda la ilaaliyo.

KORMEERKA IYO KA WARBIXINTA

PCU iyo PIUs waxay samayn doonaan la socodka hawlaha CERC, oo ay ku jiraan deegaanka iyo tallaabooyinka yaraynta khatarta bulshada iyo u hoggaansanaanta CERC-ESMF-kan. PIUs waxay ku samayn doonaan kormeer goobahooda goobahooda si joogto ah, iyadoo lagu salaynayo tilmaamayaasha lagu faahfaahiyay ESMP-yada kala duwan. PIUs waxay u sheegi doonaan kormeerka iyo natiijooyinka PCU. Kiisaska u hoggaansanaan la’aanta, PIUs waxay u baahan doonaan IP-yada inay qaadaan tillaabooyin sax ah si ay dib ugu soo celiyaan waxqabadyada waafaqsanaanta. Inta jeer ee booqashooyinka la socodka ee tilmaamayaasha gaarka ah ayaa sidoo kale lagu faahfaahin doonaa ESMPs.

IOM iyo IP-yadu waxay diyaarin doonaan warbixino kormeer xilliyeed ah, oo ay ku jiraan agabka qandaraaslaha iyo PIUs, ee ku saabsan heerka hirgelinta CERC-ESMF iyo qalabka E&S ee goobta-gaarka ah. Warbixinnada waxaa loo gudbin doonaa Bangiga Adduunka si uu dib u eegis ugu sameeyo iyo falcelintiisa taasoo qayb ka ah warbixinta guud ee PCU ee Bangiga.

Duqa magaalada Garowe, mudane Axmed Siciid Muuse (Axmed Barre) ayaa maanta Garowe uga qeyb galay daahfurka mashruuca Danwadaag oo laga fulinayo degmooyinka Garowe iyo Qardho.

Danwadaag oo ah mashuuc ay iska kaashanayaan fulintiisa hay’adda VNG ee dalka Holland iyo ururka ALGAPL, ee dowladdaha hoose Puntland, waa mashruuc taageeri doono u adkaysiga Dowladdaha hoose ee Puntland iyo kobcinta dhaqaalaha maxaliga ah.

Duqa Garowe, Axmed Barre ayaa soo dhoweeyay mashruucaan. Wuxuu sheegay in uu qeyb ka yahay nidaamka maamul daadajinta, si dowladdaha hoose iyagu maamulaan mashaariicda heer degmo.

“Degmooyinku way leeyihiin awood ay ku fuliyaan adeegyada ay waaaraddaha dowladda Puntland hayaan. Marka waxaan ka codsanaynaa wasaaraddaha inay culayska iska dhigaan, shaqada cidda lehna u daayaan, iyaguna siyaasadooda iyo habraacooda ku haraan,” ayuu yiri Duqa Garowe.

Wasiir ku xigeenka arrimaha gudaha Puntland Cabdiweli Mire Xirsi oo mashruuc si rasmi ah u daahfuray wuxuu sheegay inuu mashruuc xoogga saaridoono tababarida iyo wacyi galinta la xiriira ka hortagga masiibooyinka.